نگاهی به تاریخچه پزشکی در روم باستان
روم باستان تمدن شکوفایی بود که در حدود 800 سال پیش از میلاد مسیح شروع شد و تقریبا برای 1200 سال به حیات خود ادامه داد. این تمدن در رم آغاز شد و تبدیل به یکی از بزرگترین و قدرتمندترین امپراطوری‌هایی شد که تاریخ به خود دیده است.
در ارتباط با سلامت، رومیان بیشتر به پیشگیری علاقه داشتند تا به درمان. امکانات بهداشت عمومی در اقصی نقاط این امپراطوری رواج یافتند. پزشکی رومیان از بطن آنچه که پزشکان نظامی یاد گرفتند و نیاز داشتند رشد کرد. در ابتدا رومیان در مقابل تئوری‌ها و روش‌های عملی‌ای که از یونان می‌آمد مقاومت می‌کردند. پزشکی رومی بعد از یونانیان عقب‌گرد نکرد بلکه مسیری متفاوت را پیمود. در نهایت، پزشکان و محققان رومی که بسیاری‌شان یونانی بودند، به استفاده از نظریات یونانیان راجع به بیماری‌ها و مشکلات بدنی و روانی ادامه دادند.
رومیان جنگجویانی برجسته بودند و این امپراطوری منابع عظیمی را صرف پایه قدرتش که همان نیروهای نظامی بود می‌کرد. رومیان با تحت نظر گرفتن سربازانشان بود که به اهمیت بهداشت عمومی پی بردند. به هر حال تاثیر یونان بر پزشکی روم قابل ملاحظه بود. اولین پزشکان در رم از یونان آمدند و در حقیقت اسیران جنگی بودند. بعدها پزشکان یونانی به رم مهاجرت می‌کردند، زیرا در آنجا پول بیشتری از سرزمین مادری خود به دست می‌آوردند.
زمانی که رومیان اسکندریه را فتح کردند، کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های متعددی را که یونانیان بر پا نموده بودند، پیدا کردند. اسکندریه منبع بزرگی از دانش نگاشته شده و نیز مراکز آموزش و پژوهش متعدد در بر داشت. رومیان به آنها اجازه دادند که به تحقیقات خود ادامه دهند. با این حال برخلاف یونانیان، رومیان تشریح بدن مردگان را دوست نداشتند.
در نهایت رومیان تئوری یونانی راجع به چهار مزاج را پذیرفتند. اعتقادات مذهبی که پزشکی یونان را احاطه کرده بودند در پزشکی رومیان نیز امری رایج بود.
برخلاف تمدن یونان که از شهر-ایالت‌های کوچک تشکیل می‌شد، تمدن رومیان به یک امپراطوری بزرگ بدل شد. امپراطوری روم مرکزگرا بود و امپراطور که در رم مستقر بود دارای قدرت کامل بوده و قدرت خود را به همراه اراده و قوانینش در اقصی نقاط فرمانروایی خود جاری می‌ساخت.
ثروت رومیان بیشتر صرف پروژه‌های عملی می‌شد تا صرف فرهنگ و فلسفه. رومیان لوله‌های آب برای انتقال به شهرها، سیستم فاضلاب در شهرهای بزرگ و حمام‌های عمومی در تمام شهرها بنا کردند. آنها به پروژه‌های خود افتخار می‌کردند و از آنها به عنوان «کاربردی» و نه «ساختمان‌های یونانی بی‌فایده» یا «اهرام مصری بیهوده» یاد می‌کردند.
سیستم فاضلاب در رم آنچنان پیشرفته بود که هیچ‌گاه چیزی شبیه آن تا اواخر قرن هفدهم میلادی ساخته نشد. علی‌رغم پروژه‌های تحسین برانگیز آنها که به بهبود بهداشت عمومی کمک کرد، آنها از ارتباط میکروب‌ها و بیماری‌ها مطلع نبودند.
جراحان رومی که بیشترشان تجربیات عملی خود را در میدان‌های جنگ بدست آورده بودند، کیف ابزاری حمل می‌کردند که وسایل لازم برای خارج کردن پیکان‌ها از بدن، کاتتر، تیغ جراحی و انبرک را در بر داشت. آنان وسایل خود را قبل از مصرف در آب جوشان استریل می‌کردند.
جراحان رومی اعمال جراحی را به کمک تریاک و آلکالوئید اسکوپولامین به عنوان مسَکِن و سرکه اسیدی (استوم) برای تمیز کردن زخم‌ها انجام می‌دادند. آنها موادی را که ما به عنوان مواد موثر هوشبر می‌شناسیم برای اعمال جراحی پیچیده نداشتند و به همین جهت در مورد توانایی رومیان در انجام اعمال جراحی عمیق در بدن شک داریم. رومیان همچنین وسایل مامایی نیز داشتند که البته خیلی از آنها امروزه عقب‌افتاده نظر می‌آیند. اعمال سزارین نیز انجام می‌شد اما مادر شانسی برای زنده ماندن نداشت.
برخلاف یونانیان که بیمارانشان را در معابد نگه می‌داشتند به امید آنکه شاید خدایان به درمان آنها کمک کنند، رومیان بیمارستان‌هایی با هدف مشخص ساختند که بیماران در آنها می‌توانستند استراحت کنند و شانس بیشتری برای بهبودی داشتند. در ساختار چنین بیمارستان‌هایی پزشکان می‌توانستند بیماران بدحال را تحت نظر بگیرند بجای آنکه منتظر باشند نیروهای مافوق طبیعی معجزه کنند.
بدلیل اجازه ندادن تشریح بدن انسان، رومیان از لحاظ اطلاعات کالبدشناسی محدودیت داشتند. با وجود آنکه بخشی از پیشرفت رومیان بدلیل مردود شمردن نظریات یونانیان درباره پزشکی عقب افتاد، آنها در رابطه با فهم عامل بیماری‌ها و سپس پیدا کردن راه‌های پیشگیری از آنها پیشرفت‌های قابل توجهی کردند.
گلادیاتورها اغلب زخمی می‌شدند که گاهی زخم‌ها عمیق بود و پزشکان رومی باید آنها را درمان می‌کردند و به این طریق راجع به بدن انسان یاد می‌گرفتند. گالن (129- 200 سال پس از میلاد مسیح) یک پزشک برجسته یونانی بود که باید خود را راضی به تشریح حیوانات برای پیشبرد تحقیقاتش می‌کرد. او اعتقاد داشت میمون‌هایی که شبیه انسان روی دو پا راه می?رفتند احتمالا می‌توانستند اطلاعاتی به دانشمندان بدهند که قابل استفاده بر روی انسان باشد.
گالن که در سال 162 پس از میلاد مسیح از یونان به رم مهاجرت کرده بود، یک متخصص در زمینه کالبدشناسی انسان بود. او یک سخنران محبوب بود و بزودی تبدیل به پزشکی پرآوازه و مشهور شد. دادرس فلاویوس بئتیوس که یکی از بیماران او بود، او را به دربار معرفی کرد و او به سرعت پزشک شخصی امپراطور مارکوس ارلیوس شد.
گالن توانست برخی اجساد را تشریح کند. او یکبار مجرمی که به دار آویخته شده بود را تشریح کرد و نیز اجساد دیگری را که از یک گورستان پس از سیل بیرون آمده بودند را تشریح کرد. با این حال او در رابطه با تحلیل نحوه کار بدن انسان دچار اشتباهات متعددی شد.
گالن چندین کتاب پزشکی نوشت که اطلاعات کامل او در رابطه با استخوان‌بندی بدن در آنها مشهود بود. او نخاع یک خوک را قطع کرد و با مشاهده نتیجه متوجه شد که این مغز است که به بدن دستور حرکت می‌دهد.
نظریات پزشکی بعضا خیلی شبیه به چیزهایی که ما امروزه می‌دانیم بودند. مارکوس ترنتیوس وارو (116-27 سال پیش از میلاد مسیح) اعتقاد داشت که بیماری توسط موجودات ریزی که برای چشم غیر مسلح قابل دیدن نیستند ایجاد می‌شوند (باکتری‌ها و ویروس‌ها را نمی‌توان دید.) اما دیگران هنوز داشتند به آسمان نگاه می‌کردند مثلاً کریناس از شهر ماسیلیا مطمئن بود که بیماری‌های ما توسط ستارگان ایجاد می‌شوند. لوسیوس جونیوس مدراتوس کلوملا (4-70 سال پس از میلاد مسیح) که یک نویسنده در مسائل کشاورزی بود فکر می‌کرد بیماری‌ها از بخارات مرداب‌ها می‌آیند. خیلی از این اعتقادها تا چندصد سال پیش رایج بودند.
پزشکان رومی به شدت تحت تاثیر روش‌هایی که یونانیان استفاده می‌کردند بودند و اغلب معاینه فیزیکی کاملی روی بیمار خود انجام می‌دادند. بسیاری از درمان‌های آنها نیز تحت تاثیر روش‌های یونانیان بود. تشخیص و درمان بیماران در روم از روش?های پزشکی یونانی به همراه برخی روش‌های محلی تشکیل شده بود. ادعاهای برخی پزشکان رومی اغراق‌آمیز بود. گالن گفت که با ادامه دادن راه پزشکی یونانی او هیچ‌گاه تشخیص و یا پیش‌آگهی اشتباهی نداد. پیشرفت تشخیص، درمان و پیش‌آگهی در روم باستان آهسته و مقطعی بود؛ هریک از پزشکان نظریات خود را بسط می‌داد و در نتیجه پزشکان رومی از جهات مختلفی از هم فاصله گرفتند.
آنها از گستره وسیعی از درمان‌های گیاهی و انواع دیگر درمان استفاده می‌کردند. رازیانه، به طور گسترده در بیماران با مشکلات عصبی به کار برده می‌شد. رومیان اعتقاد داشتند که رازیانه اعصاب را تسکین می‌دهد.
پشم شسته نشده، در درمان زخم‌ها به کار می‌رفت.
زنجبیل شامی (شفای اسب)، به بیمارانی که مشکلات گوارشی داشتند داده می‌شد.
زرده تخم‌مرغ، به بیماران اسهال خونی داده می‌شد.
مریم گلی، گفته می‌شد که ارزش مذهبی دارد و توسط اشخاصی که هنوز اعتقاد داشتند، خدایان آنها را شفا می‌دهند استفاده می‌شد.
سیر، پزشکان بر این اعتقاد بودند که سیر برای قلب خوب است.
جگر آبپز، برای بیمارانی که مشکلات چشمی داشتند تجویز می‌شد.
شنبلیله، اغلب به بیماران ریوی تجویز می‌شد به خصوص در مورد ذات‌الریه.
سیلفیوم، به عنوان نوعی داروی ضد بارداری و نیز برای درمان تب، سرفه، سوء هاضمه، گلودرد، درد بدن و زگیل استفاده می‌شد. کسی مطمئن نیست که سیلفیوم دقیقاً چه بوده است؛ مورخان اعتقاد دارند که گونه‌ای گیاه منقرض شده از جنس فرولا و شاید نوعی رازیانه غول‌پیکر بوده است.
بید، به عنوان ضدعفونی‌کننده استفاده می‌شد.
پدانیوس دیسکریدس (40-90 سال پس از میلاد مسیح) یک گیاه?شناس، داروساز و پزشک یونانی بود که در زمان فرمانروایی نرو در رم کار می?کرد. او پزشکی مشهور در ارتش رومیان بود. دیسکریدس یک دایره?المعارف 5 جلدی به نام «دو متریا مدیکا» نوشت که بیش از 600 نوع داروی گیاهی در آن توضیح داده شده بود. دو متریا مدیکا به طور گسترده توسط پزشکان تا حدود 1500 سال استفاده می?شد. بسیاری از پزشکان رومی از یونان می?آمدند و به شدت به دستیابی به تنظیم صحیح چهار مزاج و بازیابی گرمای طبیعی بدن بیماران اعتقاد داشتند. گالن می?گفت که مواد مخالف معمولا بیماران را درمان می?کنند. او برای سرما خوردگی فلفل تند به بیمار می?داد. اگر بیماری تب داشت، او پزشکان را توصیه به استفاده از خیار می?کرد.
بهداشت عمومی عبارت است از سالم نگه داشتن عموم مردم و امروزه شامل جلوگیری از گسترش بیماری?ها، برنامه?های واکسیناسیون، ترویج شیوه زندگی و عادات غذایی سالم، ساختن بیمارستان?ها و تامین آب تمیز برای نوشیدن و استحمام مردم می?شود. برخلاف یونانیان و مصریان، رومیان به شدت به بهداشت عمومی اعتقاد داشتند. آنها می?دانستند که حفظ پاکیزگی برای جلوگیری از گسترش بیماری?ها حیاتی است.
آنها تاسیسات لازم برای بهداشت شخصی را به طرز قابل توجهی با ساختن حمام?های عمومی، سرویس?های بهداشتی و سیستم?های فاضلاب گسترش دادند. علی?رغم اینکه تمرکز آنها روی داشتن یک ارتش سالم و با انگیزه بود شهروندان رومی نیز از این خدمات بسیار بهره بردند.
حمام?های عمومی نه تنها در رم حمام عمومی، بلکه هرکدام استخرهایی با دماهای متفاوت داشتند. برخی از آنها سالن ورزش و ماساژ نیز داشتند. بازرسان دولتی استانداردهای بالای بهداشتی را به شدت اعمال می?کردند.
بیمارستان?ها بیمارستان?ها اولین بار در رم باستان پدیدار شدند. اولین بیمارستان?ها برای درمان سربازان و بازنشستگان جنگی ساخته شدند.
رومیان مهندسان تراز اولی بودند و چندین آبراه برای تامین آب مورد نیاز مردم ساختند.
رومیان به مکان سربازخانه های خود بسیار اهمیت می?دادند و همیشه آنها را دور از مرداب?ها بنا می?کردند. رومیان از ارتباط مرداب?ها و پشه?ها و بیماری?هایی که آنها می?توانستند به انسان منتقل کنند آگاه بودند.
منبع: مجله سپید
